23 Nisan -Gemlik İskele Meydanı Ve Atatürk Heykeli
23 Nisan günü Birinci Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) açılışından tam bir yıl sonra, 23 Nisan 1921'de çıkan kanunla birlikte kutlanmaya başladı. Mustafa Kemal Atatürk, 23 Nisan Bayramı'nı, 23 Nisan 1929 tarihinde çocuklara armağan etti. Atatürk’ün, Büyük Millet Meclisinin açılışı ile beraber Türk çocuklarına armağan ettiği bu özel gün böylece 1929 yılında Çocuk Bayramı olarak kutlandı.Ülkemiz dünyada çocuklarına bayram hediye eden ve bu bayramı bütün dünya ile paylaşan ilk ve tek ülkedir.
Bugün 23 Nisan. Bayramları coşkuyla kutladığımız İskele Meydanı, Atatürk Parkı ve Atatürk Heykeli hakkında bildiklerimiz, bilmediklerimiz..
Hepimiz eski bayramları özlüyoruz. 1964 yılında 6 yaşında Atatürk okuluna başladım. Bayram bir okul çocuğunun en mutlu günleridir. Bir kaç gün öncesinden sokak aralarında bando eşliğinde yürüyüşler yapardık. Bizi evlerinin kapı ve pencerelerinden izleyen büyüklerimizin önünden sanki büyümüş de küçülmüş gibi gururla geçerdik. Bir hizada, gayet dik ve ciddiyet içinde yürümeyi öğrendik önce. Öğretmenlerimiz her yıl okul birincisi olmak için birbirleri ile yarışır, " Acaba bu yıl ne yapsam?" diye düşünürlerdi. Yine günler öncesinden sınıflarımız krapon kağıtları, bayraklar, balonlarla süslenirdi. Bunları elişi dersinde yapar ve süslerdik camları her yeri..Bayram gecesi heyecandan uyuyamazdık. Giysilerimiz, ayakkabılarımız baş ucumuzda dururdu. Kimi balıkçı, kimi kraliçe, kimi balerin, kimi milli giysiler içinde, kimi kılıç kalkan ekibinde, kimi benim gibi çeşitli ülkelerin giysilerinden birini giyerdi. Ben hem izciydim, hem de İspanyol olmuştum. Sabah erkenden öğretmenlerimizin hazırladığı konsept'e göre giydiğimiz giysilerimizle okulun yolunu tutardık. Sıra sıra dizilir, iskele meydanına kadar yine bandonun ritmine ayak uydurarak görevli öğretmenimizin eşliğinde giderdik.. Yol kenarları, meydan , sahil taa Atatürk Okulunun hizasına kadar çit taraflı insan dolardı..
(FOTOĞRAF 2-ŞEMSİYELİLER)
Filiz Öner Arşivi.
Öğretmenlerimiz o kadar özenli giyinirlerdi ki, sanırdınız moda defilesine çıkan mankenler. Sabah erkenden kuaförler açılır. Döpiyesleri, topuklu ayakkabıları, kollarında çantaları ile bakınca şıklıkları ile hepsi bizim idolümüzdü. Her bayrama özel kıyafet diktirirlerdi bayan terzilerine. Hayranlıkla seyrederdik.. Merasim yapılır, şiirler okunur, Atatürk Heykelinin orada Liman Dairesinin orada protokol durur, bizler bayram sonunda sanki asker gibi bandonun sesine ayak uydurarak geçerdik. Bayram biter, okullarımıza gider dağılırdık. Sonra yine doğruca Atatürk heykeline fotoğraf çektirmeye koşardık.
Bugün hangi yetişkin kişiye sorsanız ,size o günleri anlatırken hem duygulanır ,hem gözleri parlar. Biz çocuklar bu bayramları bize hediye eden Atatürk'e çok şey borçluyuz..
ATATÜRK PARKI VE HEYKELİ..
Heykelin açılışı, boyu, yapan kişi gibi bazı bilgilerin araştırdıkça yanlış yazıldığını farkettim. Olabilir ama tabi ki doğrusunu da yazmak lazım.
Heykeli yapan kişi zaten gerçek bilgileri yazmış..
Gerisine siz karar verin..
Savaşın bitmesi, Gemlik'te yaşayan Rum halkın Gemlik'i terk etmesi ile yavaş yavaş yaralar sarılmaya başlamıştı.
1920'li yıllarda henüz iskele yapılmamıştı.
O tarihi bize net olarak anlatabilecek kişiler ne yazık ki hayatta değil. O zaman en doğru bilgiler kaynaklarda. Berrin Tuncer'in arşivindeki babası Mehmet Vasfi Tuncer'e ait fotoğraflar ve arkasındaki tarihler ,eski gazete arşivleri nispeten bizi aydınlatıyor.
(FOTOĞRAF 3- PARKIN YAPILIŞI)
28-6 1929 tarihli bir fotoğraf.. Bu fotoğrafta Gemlik'e gelen gemilerden inen bahriyeliler gözüküyor..( Berrin Tuncer albümü)
Tuncay Marmara: Fotoğrafın sağında görülen üç bacalı gemi, Balkan savaşının kahraman Hamidiye gemisi . Resimde ayrıca solda iki bahriye gemisi görülüyor. Muhtemelen kayıkhane yönünde başka gemilerde var. Bahriye artık büyük ölçüde Marmara dışında.
Henüz tahta iskelenin olduğu ve denizin doldurulmadığı zamanlar. Ortada henüz Atatürk heykeli yok ve park şekillenmemiş..
Bu dönem Dr Ziya Bey'in Belediye Başkanlığı dönemine rastlıyor. 1933 yılına kadar görevde kalan Ziya bey zamanında benim dedem Ahmet Talat Çorum ve Mehmet Vasfi Tuncer'de Belediye'de görev yapmış. Her ikisinin de o döneme ait fotoğrafları var ve henüz sahile Belediye binası yapılmamış..
Sonrası yine yanlışları düzelterek gidelim..
Eşref Dinçer'in Belediye Başkanlığı dönemi..
Eşref bey ilk olarak Ziya Beyden görevi devralıyor ve 1938 yılına kadar Belediye Başkanlığı görevini sürdürüyor. Daha önce hizmetlerini yazdık.
Atatürk Heykelinin yapılışı ve yerine konması bazı kitaplarda yazıldığı gibi 1937 yılı değil, 1936 yılıdır ve tüm kaynaklara bakıldığında, Gemlik Atatürk Heykelini yapan heykeltraş bayan değil, A. Hadi Bara. 1936 olarak belirtilmiştir. Bu bronz döküm heykelde Atatürk, ayakta ve askeri giysilerle simgelenmiştir. 2 m , 20 cm boyunda, alt kısmı mermer, üst kısmı bronz'dan yapılmıştır.
https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/Dosya:Gemlik_Atat%C3%BCrk_Heykeli_A._Hadi_Bara;_1936.bmp
( FOTOĞRAF 4-ATATÜRK HEYKELİ)
GAZETE YAZILARI..
Bunu da eski gazete arşivlerini incelediğimizde görmekteyiz. Gazetelerde bazen az da olsa abartılı ifadeler olabiliyorsa da, eski gazeteler bu konuda gerçek bir kütüphane..
Aşama aşama gidersek büyük bir ihtimal ile 23 Nisan 1936 tarihinde açılışı yapılmıştır..(Bir tek gazetede ağustosta bitebilir ifadesi gördümse de, daha önce açıldığını görmekteyiz.)
İlk Atatürk Anıtı, İstanbul Belediyesi tarafından Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippel'e yaptırılan, Türkiye'nin ilk anıt heykelidir. Heykel aynı zamanda Türkiye'de dikilen ilk Mustafa Kemal Atatürk anıtıdır. Anıt, 3 Ekim 1926'da dönemin Belediye Başkanı, Şehremini Emin Erkul (1924-1928) tarafından açılmıştır. O tarihlerde yapılan bazı heykeller daha var ve genelde yabancı heykeltraşlar yapmış.
Zannedildiği gibi ilçemizde yapılan heykel Türkiye'de yapılan ikinci heykel değildir ama Atatürk'ün sağlığında yapıldığı doğrudur.
28 Mayıs 1935 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 4
Gemlik ( Hususi): Gemlik'te Atatürk Heykeli deniz kıyısında yapılacak. Burada dikilecek Atatürk heykeli için tahkikat yapmak üzere Güzel Sanatlar Akademisi Öğretmenlerinden Hadi buraya gelmiştir. Park deniz kenarına doğru uzatılacak ve kıyıya dikilecektir.
Heykelin yapılması için 3 bin lira verilecek ve bu para 3 senede ödenecektir.
28 Mayıs 1935 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 15
Güzel sanatlar Akademisi muallimlerinden Hadi, bir Atatürk heykeli dikmek için Gemlik'e gitti. Şarbay ile konuştu.( Şehrin başkanı, patronu) Hazırlanacak olan heykelin dikilecek yeri tasarlandı. Parkın deniz kenarına kadar ilerlemesi ve bitişiğindeki mağazaların yıkılması kararlaştırıldı. Hadi diğer Bursa kazalarına örnek olsun diye bu heykeli üç bin liraya , yani yalnız masraf parasına yapacaktır. Gemlik Belediyesi bu taahhüdü senede bin lira ile üç senede ödeyecek. Hadi değerli heykeltraşlarımızdandır. Gemlik için güzel bir heykel hazırlayacağından eminiz..
12 Mart 1936 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 5
(FOTOĞRAF 5- GEMLİKTE ATATÜRK HEYKELİ GAZETE HABERİ)
( FOTOĞRAF-6- BANDO VE ATATÜRK HEYKELİ)
Atatürk heykelinin açılışı..
27 Mart 1936 Tarihli Kurun Gazetesi Sayfa 7
Ziya Vehbi: Gemlik'te Atatürk heykeli büyük törenle açılacak.
Büyük kurtarıcımız Atatürk'ün burada bir heykeli yapılacağını ve işe başlandığını bir kez daha yazmıştım. Bu iş için çalışan İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi öğretmenlerinden Bay Hadi Atatürk'ün güzel bir heykelini yapmıştır. Deniz kenarına, parkın önüne, cumhuriyet alanına yakın bir yere kurulup konacak heykelin son hazırlıkları bitmiştir. Park dünkü şekline göre bugün daha ziyade genişletilmiş ve büyütülmüştür. Söylendiğine göre parkın etrafında bulunan ve parka bitişik olan bütün yapılar uray(Belediye Başkanı) tarafından istimlak edilerek deniz kenarı, heykelin dört yanı, ilçenin beş senelik bayındırlık planına uydurularak düzeltilecek, iyi bir duruma konacaktır. Bunun için gerek Parti Başkanı ve gerekse Uray Başkanı çok çalışacaklardır.
Atatürk heykeli 2 metre 20 cm büyüklüğünde olacaktır. Ata ; heykelde ayakta ve Mareşal üniforması ile denize bakar bir görünüşte duracaktır.
( FOTOĞRAF 7- HEYKEL KONULMUŞ. ETRAFTA BİNALAR VAR)
Heykelin bugün bir kaç küçük noktası daha vardır. Pek yakında bunlar da tamamlanacaktır. Bütün Gemlikliler heykelin biran önce bitmesini, açılmasını beklemektedir. Halbuki heykelin açılış töreni gerek Bursa'dan gerekse etraftan bir çok kişinin çağrılışı ile yapılacaktır. Heykel 23 Nisanda açılacak ve o gece büyük bir balo verilecektir.
20 Nisan 1936 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 9
Gemlik (Özel) Atatürk heykelinin açılış töreni 23 Nisan'da yapılacak. Heykel parkın içine konmuştur. Parkın yanındaki binalar yıkılarak park genişletilmekte ve yeni tarhlarla süslenmektedir.
( FOTOĞRAF 8- PARKIN ÖNÜNDE AÇILIŞ BELEDİYE BAŞKANI.HEYKELTRAŞ)
Eşref Bey ve Mehmet Vasfi Tuncer- Hadi Bey
26 Nisan 1936 Tarihli Akşam Gazetesi
(FOTOĞRAF 9GAZETE HABERİ)
18 Mayıs 1936 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 5
Gemlik (Hususi) — 23 Nisanda küşat resmi yapılan Atatürk heykelini civar köylerden, komşu kazalardan olan görmek için gelenler vardır. İlk mektep talebeleri, muallimleri ile birlikte hey kelin önünde resmi geçit yapmakta ve şen şakrak eğlenmektedirler.
( FOTOĞRAF 10. BAYRAM)
23-4-1940 Berrin Tuncer Arşivi.
Ve 1936 yılında yapılan heykelle birlikte bu alan Gemlik halkının müzikler eşliğinde danslar ettiği, Arnavut Şükrü'nün gazinosunda çekirdek çitleyerek gazozlar içtiği, tahta bankları ve bahçevanının çiçek ve ağaçlarla adeta cennet bahçesi gibi baktığı bir yer yer oldu. Parktaki kırmızı balıklı havuzlar ise herkesin ilgi odağıydı.
Atatürk Heykeli ve parkı Gemlik'in sembolüdür, kalbidir. Tüm yürekler orada atar. Atasının huzuruna gidip de fotoğraf çektirmeyen Gemlikli az bulunur.
( FOTOĞRAF 11-BELEDİYE BİNASI)
1943 yılı- Berrin Tuncer Arşivi..
Şu an caminin olduğu yerde 1943 yılında yapılan Gemlik Belediye binası, Gümrük Binası, İskeledeki gazino, tarihi evleri, sonrasında tahta masalı çay bahçeleri ile hafızalardan silinmeyecek güzellikte bir Gemlik vardı. Belki bir yazımızda da hangi binalar vardı, kimler kullanırdı onları yazarız.
İskele meydanı deyince bir iki anıya da yer verelim .
Gülsen Utkugil: Çocukluğumda hatta lise yıllarımda, denizaltılar Armutlu açıklarında Bozburun'da tatbikat yapar, Gemlik'te mola verirlerdi. Turist gemileri gelir, babam bandocu olduğu için onları karşılarlardı. Marakaz adlı gemi ile İstanbul'a yolculuk yapmıştım. Harika günlerdi, iskelede herkes yolcusunu beklerdi.
Gül Domaniç: " Bu fotoğrafı görünce anılarım canlandı. Eskiden dedem Dr Ziya Kaya'nın Belediye Başkanı olduğunda savaş gemileri de gelirdi, yetkili kişiler gemiden iner ziyarete giderler, onları da yine protokol karşılardı. Ayrıca yolcu vapurları gelirdi, anneannem ile İstanbul'a giderdik. Gemiler son derece şık İtalyan mobilyalarla döşeli, porselen yemek takımları ile yemekliydi. Sonra onlar kalktı büfelerde gazoz satılmaya başladı. O zamanlar çok zarafet vardı.
(FOTOĞRAF 12-PARKTA BAYRAM)
Foto Şen Arşivi
Canan Bölük
Deniz donanma gemileri ve denizaltılar Milli Bayramlarımızda hep gelirlerdi. Dayım Sami Aslım götürmüştü ve içerisini bahriyeli Mehmetçikler gezdiriyordu. İlk kez periskop görmüştüm. Asker ağbi bir tabure ile bakmamı sağlamıştı.
Sahile yakın bir evin içerisinde soğan doğrayan kadını gördüğümde; "Aaaaa evin içerisini görüyorum teyze soğan doğruyor" diye heyecan ile bağırdım. O zaman aklım almadı, çelik tüpün içerisinden sokağı, sokaktaki evi, evdeki kadını ve eşyaları görüyordum.
Sonra komutan beyaz örgü süveterime "Mavi boncuk" takmıştı.
Yine bir gece evimizde misafir olarak babacığımın halası (Fadime hala) vardı. Gece uykusu kaçmış, balkona çıktığında denizin üzerinde harp gemilerini, denizaltıları ışıl ışıl görünce çığlık çığlığa "Kalkıııınnnn denizin üzerine şehir kurmuşlar...!!!"
Uykumuzdan fırladık, başladık gülmeye, "Halaaa bugün 30 AĞUSTOS ZAFER BAYRAMIMIZ DENİZ KUVVETLERİ GELMİŞ, ŞEHİR DEĞİL" dedik de inandıramadık. Ama sabah gemileri görünce o da pek gülmüşdü.
Ali Hadi Bara (d. 1906, Tahran - ö. 30 Ağustos 1971, İstanbul), Türk Heykel Sanatının ilk duayenlerinden ünlü Türk Heykeltıraş.
(FOTOĞRAF 13-HADİ)
Hayatı
9 Eylül 1906 günü Tahran'da doğan sanatçının babası Afgan asıllı Cafer Efendi, annesi Leh asıllı konsolosluklarda görevli Bezmi Hanım'dır . Ailenin ikinci çocuğu olan Ali Hadi Bara dört yaşındayken ailesi ile birlikte Türkiye'ye gelmiş küçük Ahşap heykelcikler yapan babasından Heykel ile ilgili ilk izlenimleri ve bilgileri edinmiştir. 1910 yılında ailesi ile İstanbul’a göç etmiş olan Ali Hadi Bara, İlkokuldan sonra ağabeysinin de öğrenim görmüş olduğu Saint Joseph Fransız Lisesi’nde öğrenim görmeye başlamıştır. Bu okuldayken Cumhuriyet dönemi heykel sanatının oluşumunda çok önemli katkıları olacak olan diğer ressam ve heykeltıraşlarla ve Fikret Mualla, Turgut Zaim ve Edip Hakkı Köseoğlu ile arkadaşlık kurmuştur.
Ali Hadi Bara, ilk heykel hocası Osgan Yervant Efendiden sonra yetişmiş İhsan Özsoy, İsa Behzat, Mahir Tomruk ve Nijat Sirel gibi, heykel sanatçılarının hemen ardından gelen kuşağın belki de en güçlü temsilcisidir
Cumhuriyetin kurulması, Atatürk'e şükran duygularını iletilmesi amacıyla yurdun her yerinde başlayan Atatürk anıtları ve heykelleri yapmak furyasına Ali Hadi Bara da katılmış,1932’den itibaren 1936 Gemlik Atatürk Heykeli, 1935 Adana Milli Kurtuluş Anıtı, 1941 Barbaros Anıtı ve 1946 Zonguldak Atatürk Heykeli ve İnönü Heykellerini yapıp teslim etmiştir.
1970 yılında üst üste iki kez felç geçiren sanatçı, 30 Ağustos 1971 günü İstanbul'da hayatını kaybetti.
Gemlik'in Karacaali ve Kapaklı köylerindeki Atatürk heykelleri ise BÜYÜKERŞEN'in imzasını taşımaktadır.
23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı kutlu olsun.
REYHAN ÇORUM..
“Bütün cihan bilmelidir ki artık bu devletin ve bu milletin başında hiçbir kuvvet yoktur, hiçbir makam yoktur. Yalnız bir kuvvet vardır. O da millî egemenliktir. Yalnız bir makam vardır. O da milletin kalbi, vicdanı ve mevcudiyetidir.”
M.KEMAL ATATÜRK
